یکی از قدیمی ترین و پر مصرف ترین روغن های گیاهی روغن کنجد است که در سراسر جهان به عنوان یک ماده ی غذایی سالم در مصارف مختلف غذایی،درمانی و زیبایی مورد استفاده قرار می گیرد. اما آیا می‌دانید تفاوت روغن خوراکی و مخصوص ماساژ چیست؟ در این مقاله به بررسی کامل این موضوع، از تاریخچه تا روش‌های تهیه و کاربردهای روغن کنجد می‌پردازیم.

انواع کنجد

کنجد یکی از قدیمی‌ترین دانه‌های روغنی است که قدمتی چند هزار ساله دارد و در مناطق مختلفی از آسیا و خاورمیانه کشت می‌شود. این دانه مغذی دارای انواع مختلفی است که شامل موارد زیر می‌شود:

1. کنجد سفید: رایج‌ترین نوع کنجد که برای تولید روغن خوراکی و تهیه غذا استفاده می‌شود.
2. کنجد سیاه: غنی‌تر از نظر مواد مغذی و آنتی‌اکسیدان‌ها، بیشتر برای مصارف دارویی و زیبایی کاربرد دارد.
3. کنجد قهوه‌ای: نوعی از کنجد که دارای طعمی قوی‌تر و خواص تغذیه‌ای بالاتری است.

چگونگی تهیه روغن کنجد خوراکی

روغن کنجد خوراکی به روش‌های مختلفی استخراج می‌شود:

1. استخراج سرد: در این روش، دانه‌هابدون حرارت زیاد فشرده می‌شوند تا روغن طبیعی آن استخراج شود. این نوع روغن دارای بیشترین میزان مواد مغذی است.
2. استخراج گرم: در این روش، دانه‌ها قبل از فشرده شدن حرارت داده می‌شوند که باعث افزایش مقدار روغن استخراج‌شده می‌شود، اما برخی از خواص آن کاهش می‌یابد.
3. استخراج شیمیایی: در این روش از حلال‌های شیمیایی مانند هگزان برای استخراج روغن استفاده می‌شود که اغلب در تولید صنعتی به کار می‌رود.

این روغن برای سرخ کردن مواد غذایی نیز استفاده می‌شود، اما نوع روغن و روش استفاده از آن مهم است.

روغن کنجد دو نوع اصلی دارد:

1. روغن تصفیه‌شده (بدون بو): این نوع روغن دارای نقطه دود بالاتری (حدود 210-230 درجه سانتی‌گراد) است و برای سرخ کردن مناسب‌تر است.
2. روغن بکر (با بو): این روغن دارای نقطه دود پایین‌تری است و بیشتر برای پخت‌وپز ملایم، سالاد و غذاهای سرد استفاده می‌شود، زیرا در دمای بالا ممکن است مواد مغذی خود را از دست بدهد.

مزایای استفاده از روغن کنجد برای سرخ کردن:

• سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و چربی‌های مفید
• مقاوم در برابر اکسیداسیون نسبت به برخی روغن‌های گیاهی دیگر
• ایجاد طعم ملایم و خوشایند در غذاها

آیا روغن کنجد نباید در معرض حرارت بالا قرار بگیرد؟

1. نقطه دود (Smoke Point) پایین در روغن کنجد بکر:

   • روغن بکر (فرابکر) که از دانه‌های خام به روش پرس سرد استخراج می‌شود، نقطه دود پایینی (حدود 160-175 درجه سانتی‌گراد) دارد. اگر این روغن در دمای بالا حرارت ببیند، اسیدهای چرب مفید آن تخریب شده و ترکیبات مضر مانند رادیکال‌های آزاد و ترکیبات سمی تولید می‌شوند.
   • بنابراین، روغن بکر برای سالاد، پخت ملایم و اضافه کردن در پایان پخت مناسب است، نه برای سرخ کردن در حرارت بالا.

2. حساسیت روغن کنجد به اکسیداسیون:

   • این روغن دارای اسیدهای چرب غیراشباع (امگا 6 و امگا 9) است که در برابر حرارت بالا و نور حساس هستند. اگر بیش از حد حرارت ببینند، ترکیبات اکسید شده‌ای تولید می‌شود که می‌تواند به سلول‌های بدن آسیب برساند.

3. روغن کنجد تصفیه‌شده نقطه دود بالاتری دارد:

   • روغن تصفیه‌شده (بدون بو) فرآیند تصفیه‌ای را طی کرده که ناخالصی‌ها و ترکیبات حساس به حرارت را حذف می‌کند، به همین دلیل نقطه دود آن حدود 210-230 درجه سانتی‌گراد است.
   • این نوع روغن برای سرخ کردن با حرارت متوسط و بالا مناسب‌تر است، اما همچنان نباید بیش از حد داغ شود یا چندین بار استفاده شود.

نکته: اگر از این روغن برای سرخ کردن استفاده می‌کنید، توصیه می‌شود از نوع تصفیه‌شده (بدون بو) استفاده کنید تا کیفیت و پایداری آن در دمای بالا حفظ شود.

تفاوت‌های روغن کنجد خوراکی و روغن کنجد ماساژ

چگونه روغن کنجد ماساژ را از روغن کنجد خوراکی تشخیص دهیم؟

تشخیص روغن ماساژ از روغن خوراکی کار سختی نیست، اما نکات زیر می‌توانند به شما در انتخاب صحیح کمک کنند:

• برچسب محصول: روغن‌های ماساژ معمولاً روی برچسب خود عبارت‌هایی مانند “مخصوص ماساژ” یا “ویژه مراقبت از پوست” دارند.
• بو و رایحه: روغن ماساژ بوی تندتر و گرم‌تری دارد، در حالی که روغن خوراکی بوی ملایم‌تری دارد.
• غلظت و رنگ: روغن ماساژ معمولاً کمی غلیظ‌تر و پررنگ‌تر از روغن خوراکی است.
• روش فرآوری: روغن ماساژ بیشتر از کنجد سیاه یا فرآوری‌شده به دست می‌آید، در حالی که روغن خوراکی معمولاً از کنجد سفید و با فرآوری کمتری استخراج می‌شود.
• قیمت: روغن ماساژ به دلیل فرآوری ویژه و افزودنی‌های مغذی ممکن است کمی گران‌تر از روغن خوراکی باشد.

روغن کنجد خوراکی یا ماساژ: کدام یک برای نیازهای شما مناسب‌تر است؟

انتخاب بین روغن خوراکی و ماساژ بستگی به هدف شما دارد:

• اگر به‌دنبال یک روغن سالم برای پخت‌وپز و سلامت قلب هستید، روغن کنجد خوراکی بهترین گزینه است.
• اگر می‌خواهید از خواص آرام‌بخش و ضدالتهابی این روغن برای ماساژ و مراقبت پوستی بهره ببرید، روغن کنجد مخصوص ماساژ را انتخاب کنید.

چگونه روغن کنجد بدون بو تولید می‌شود؟

روغن طبیعی معمولاً دارای بوی خاصی است که بسته به نوع کنجد و روش استخراج ممکن است ملایم یا قوی باشد. برای تولید روغن بدون بو از فرآیندهای زیر استفاده می‌شود:

1. تصفیه با بخار: در این روش، روغن تحت بخار شدید قرار می‌گیرد تا ترکیبات فرّاری که باعث بو می‌شوند، حذف شوند.
2. استفاده از فیلترهای خاص: برخی از کارخانه‌ها از فیلترهای کربنی برای جذب مولکول‌های بویایی استفاده می‌کنند.
3. فرآیند رافیناسیون: در این فرآیند، روغن تحت شرایط کنترل‌شده تصفیه شده و برخی از ترکیباتی که بوی قوی دارند، حذف می‌شوند.
4. مخلوط کردن با روغن‌های بی‌بو: در برخی موارد، روغن کنجد بدون بو با سایر روغن‌های گیاهی که خاصیت بی‌بو دارند، ترکیب می‌شود.

این فرآیندها باعث می‌شوند روغن بدون بو برای افرادی که نسبت به بوهای قوی حساس هستند یا قصد استفاده از آن را در محصولات زیبایی و ماساژ دارند، مناسب‌تر باشد

مزایا و کاربردهای هر نوع روغن کنجد

خواص روغن کنجد خوراکی:

• غنی از اسیدهای چرب مفید (امگا 6 و امگا 9)
• کاهش کلسترول و سلامت قلب
• خاصیت آنتی‌اکسیدانی و پیشگیری از بیماری‌ها
• بهبود عملکرد سیستم گوارشی

خواص روغن کنجد مخصوص ماساژ:

• بهبود گردش خون و کاهش تنش عضلانی
• تغذیه و نرم‌کنندگی پوست
• خاصیت ضدالتهابی برای درمان دردهای عضلانی و مفصلی
• کمک به ریلکسیشن و کاهش استرس

این روغن، چه برای مصرف خوراکی و چه برای ماساژ، فواید بسیاری برای سلامت و زیبایی دارد. تفاوت‌های موجود بین این دو نوع روغن در روش استخراج، ترکیبات و موارد مصرف است. بنابراین، بسته به نیاز خود، می‌توانید بهترین گزینه را انتخاب کنید و از خواص شگفت‌انگیز این روغن بهره ببرید.

آیا شما تجربه‌ای در استفاده از روغن کنجد خوراکی یا ماساژ دارید؟ تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید!